top of page

Q    15A:

A więc - Szkocja w tym tygodniu - od zawsze usiłująca wydostać się spod
angielskich wpÅ‚ywów. 

We fragmencie oscarowego filmu sprzed dwudziestu kilku lat gÅ‚ówny bohater zagrzewa szkockie oddziaÅ‚y do walki. OczywiÅ›cie, jak to bywa z hollywoodzkimi produkcjami, prawda historyczna jest tu potraktowana bardzo oglÄ™dnie, ale pewnych rzeczy można siÄ™ jednak z filmu dowiedzieć. No i samo przemówienie jest - musicie przyznać - bardzo dobre. "They may take our lives, but they'll never take our freedom" - aż ciarki przechodzÄ…, kiedy siÄ™ tego sÅ‚ucha, prawda?

Jak nazywamy dziÅ› tÄ™ wojnÄ™, którÄ… toczyli Szkoci na przeÅ‚omie XIII i XIV wieku (Pierwsz szkocka wojna o niepodlegÅ‚ość), przed jakÄ… bitwÄ… zagrzewaÅ‚ do walki swoje niewielkie oddziaÅ‚y bohater filmu (Bitwa pod Stirling Bridge), jaki byÅ‚ jej wynik (zwyciÄ™stwo Szkotów pomimo miażdżącej przewagi Anglików) i kim byÅ‚ ów bohater (William Wallace)?

​

Q     15B:

G​dybyś miał wybrać trzy najbardziej reprezenta-
tywne rzeczy, 
z którymi najbardziej kojarzy ci siÄ™

dziÅ› Szkocja, co by to byÅ‚o? WyjaÅ›nij swój wybór.
Tu wasze odpowiedzi.
 

Q     15C:

"Alba gu bràth" to w jÄ™zyku Scottish Gaelic 
"Szkocja na zawsze".

Q    16A:

Po dwóch wojnach o niepodlegÅ‚ość udaÅ‚o siÄ™ Szkotom utrzymywać Anglików z dala od siebie przez Å‚adny kawaÅ‚ek czasu. I być może byÅ‚oby tak aż do dzisiaj, gdyby nie pewien angielski król, który postanowiÅ‚ wydać swojÄ… córkÄ™ za szkockiego króla, co - jak siÄ™ okazaÅ‚o - otworzyÅ‚o później Szkotom drogÄ™ do angielskiego tronu.

Który to król angielski wydaÅ‚ córkÄ™ za Szkota i ile lat minęło od tego Å›lubu do szkockiego króla (którego?) na angielskim tronie? Henryk VII Tudor, córkÄ™ MaÅ‚gorzatÄ™ za króla Jakuba IV Szkockiego (w 1503). Unia personalna pomiÄ™dzy królestwami Anglii i Szkocji nastÄ…piÅ‚a dokÅ‚adnie sto lat później, w 1603 roku. 

​

Q     16B:

Wielu z was Szkocja kojarzy się oczywiście z potworem z Loch Ness.
Kto jest odpowiedzialny za narodziny tej legendy - czyli kto jako pierwszy ponoć zetknÄ…Å‚ siÄ™ z Nessie oko w oko i jak nazywa siÄ™ miejscowość, która dziÅ› najbardziej korzysta na legendzie jeziora, a to poprzez dynamicznie rozwijajÄ…cÄ… siÄ™ w niej turystykÄ™ "potworowÄ…"?

ByÅ‚ to misjonarz, Å›w.Kolumba, który spotkaÅ‚ siÄ™ z potworem nad brzegami Loch Ness już w 565 roku i wskrzesiÅ‚ zabitego przez niego tubylca. Obecnie najskuteczniejszÄ… i najrozkoszniej kiczowatÄ… turystykÄ™ potworowÄ… prowadzi naszym zdaniem miejscowość Drumnadrochit, leżąca na zachodnim brzegu jeziora. UznawaliÅ›my oczywiÅ›cie i inne odpowiedzi, takie jak najczÄ™stsza z Inverness - ale kiedy pojedziecie do Szkocji, koniecznie zajrzyjcie do Drumnadrochit, a zobaczycie, o co nam chodzi :)

Q    17A:

Unia personalna pomiÄ™dzy AngliÄ… i SzkocjÄ… zostaÅ‚a zawarta, jak wiemy, w 1603 roku, po wstÄ…pieniu na tron Jakuba VI, który zaczÄ…Å‚ panować nad Anglikami jako Jakub I. PrzejÄ™cie tronu nastÄ…piÅ‚o gÅ‚adko, bo jeszcze za życia ciotka Jakuba, bezdzietna królowa Elżbieta, wyznaczyÅ‚a go na swojego nastÄ™pcÄ™. Jednakże lata poprzedzajÄ…ce to wydarzenie i pozostanie w Å‚askach angielskiej ciotki wymagaÅ‚y od Jakuba dokonania pewnego rodzaju wewnÄ™trznej zdrady. Jakiego rodzaju byÅ‚a to zdrada? Jakub I musiaÅ‚ pogodzić siÄ™ z faktem, że Elżbieta I skazaÅ‚a na Å›ciÄ™cie jego matkÄ™, MariÄ™ KrólowÄ… Szkotów (MariÄ™ Stuart). Co wiÄ™cej, musiaÅ‚ okazać Elżbiecie lojalność w obliczu tego wydarzenia. 

​

Q     17B:

WidzÄ…c, jak przebiegaÅ‚y wasze szkockie skojarzenia jesteÅ›my pewni, że nie bÄ™dziecie mieli żadnych problemów z odpowiedziÄ… na pytanie, co w widoku oddziaÅ‚ów Williama Wallace'a, czyli Bravehearta, pÄ™dzÄ…cych do bitwy pod Stirling,  przyprawia historyków o gigantyczny ból gÅ‚owy.

Podajcie dwie przyczyny tej historycznej migreny - obie widoczne na zdjÄ™ciu:

W XIII i XIV wieku, kiedy to toczy siÄ™ akcja filmu, nie byÅ‚o jeszcze kiltów - zostaÅ‚y wprowadzone do użytku dopiero w okolicach XVI/XVII wieku. Szkoci nie malowali też twarzy przed bitwÄ…. W starożytnoÅ›ci malowali twarze Piktowie, stÄ…d to nawiÄ…zanie, z tym, że Szkoci to w zasadzie nie prawdziwi Szkoci (w sensie: potomkowie zamieszkujÄ…cych SzkocjÄ™ Piktów), lecz potomkowie osadników irlandzkich z ledwie niewielkÄ… domieszkÄ… starożytnej piktyjskiej krwi, wiÄ™c nawet nie można tego pomysÅ‚u tÅ‚umaczyć nawiÄ…zaniem do dziedzictwa przodków... Ale na ekranie dobrze wyglÄ…da :D
 

Q    18A:

Czas przebywania w stanie unii personalnej z AngliÄ… przebiegaÅ‚ w Szkocji caÅ‚kiem spokojnie - aż do czasu, gdy preferencje obu krajów rozeszÅ‚y siÄ™ dramatycznie w nastÄ™pstwie narodzin pewnego królewskiego chÅ‚opczyka. O którego chÅ‚opczyka chodziÅ‚o i dlaczego jego narodziny spowodowaÅ‚y tak ogromny ferment? O syna króla Jakuba II, również Jakuba, którego lojalni wobec Stuartów Szkoci bÄ™dÄ… do dziÅ› nazywać uparcie Jakubem III. Jakub urodziÅ‚ siÄ™, gdy jego przyrodnie siostry byÅ‚y już dorosÅ‚e i starsza z nich, Maria, przygotowywaÅ‚a siÄ™ do objÄ™cia tronu po ojcu jako jego prawowity nastÄ™pca. Niespodziewane narodziny Jakuba zmieniÅ‚y kolejność sukcesji, gdyż to on wÅ‚aÅ›nie, jako chÅ‚opiec, miaÅ‚by zasiąść na
tronie po ojcu.
Ponieważ jednak, w odróżnieniu od sióstr, Jakub miaÅ‚
zostać wychowany na katolika, taka sytuacja nie byÅ‚a do 
przyjÄ™cia w protestanckiej Anglii. Nie czekajÄ…c na 
Å›mierć ojca, Maria i jej mąż, Wilhelm OraÅ„ski, 
przeprowadzili bezkrwawÄ… rewolucjÄ™ i przejÄ™li
tron jako Maria II i Wilhelm III. Jakub II uciekł
z kraju, a po jego śmierci książę Jakub stał
siÄ™ tzw. Pretendentem - a po tym, jak i jemu

narodziÅ‚ siÄ™ syn (Karol) - Starszym Pretendentem.  

​

Q     18B:

SÅ‚usznie Szkocja wielu z was kojarzy siÄ™  z tartanami.

Każdy klan, a wÅ‚aÅ›ciwie każdy  odÅ‚am każdego klanu, ma

swój unikalny wzór tartanu. Który klan może siÄ™
pochwalić tartanem  
o tym piÄ™knym wzorze?  Dla uÅ‚atwienia podpowiemy, że dzieje tego  klanu w tragiczny sposób wiążą siÄ™ z poczÄ…tkowÄ… fazÄ… konfliktu wspomnianego w poprzednim pytaniu.

Klan ten to MacDonaldowie z Glencoe. MacDonaldowie, odmówiwszy podpisania przysiÄ™gi 
wierności Wilhelmowi III, stali się obiektem okrutnej zemsty, znanej jako Glencoe Massacre.

 

Q24C: 
Obecnie KsiÄ™ciem Walii jest Książę Karol, najstarszy syn i nastÄ™pca Elżbiety II. Kiedy już zostanie kiedyÅ› (miejmy nadziejÄ™, że w odlegÅ‚ej przyszÅ‚oÅ›ci) królem, kto automatycznie na mocy prawa o dziedziczeniu tytuÅ‚u stanie siÄ™ nastÄ™pnym KsiÄ™ciem Walii?

​

Q    19A:

Dwie przyrodnie siostry naszego wczorajszego bohatera mocno dzierżyÅ‚y wÅ‚adzÄ™ i ani myÅ›laÅ‚y dopuÅ›cić malucha do rzÄ…dzenia. WrÄ™cz przeciwnie - doszÅ‚o do jeszcze silniejszego zwiÄ…zania Szkocji z AngliÄ… poprzez zamienienie unii personalnej (dwa królestwa - jeden król) w realnÄ… (jedno królestwo - jeden król), czyli do powstania jednego organizmu paÅ„stwowego o nazwie "Wielka Brytania". Szkotom nie mogÅ‚o podobać siÄ™ to rozwiÄ…zanie - szczególnie wtedy, gdy po bezpotomnej Å›mierci królowej Anny Stuart postanowione zostaÅ‚o przekazanie korony nie nastÄ™pnemu Stuartowi (czyli jej przyrodniemu braciszkowi, dwudziestoszeÅ›cioletniemu wówczas Jakubowi), lecz dalekiemu krewnemu, który nie dość, że byÅ‚ Niemcem, to jeszcze nie znaÅ‚ sÅ‚owa po angielsku... Wielu Szkotów nie pogodziÅ‚o siÄ™ z tÄ… decyzjÄ… i dla nich na zawsze książę Jakub byÅ‚ już królem Jakubem III - na co z kolei nie mogli pozwolić nowi wÅ‚adcy, Hanowerczycy. 

​

Po zadaniu lojalnym wobec Jakuba szkockim oddziaÅ‚om ostatecznego ciosu, rozpoczÄ™li Anglicy proces oczyszczania niepokornych terenów.

 

Jak nazywaÅ‚ siÄ™ w oryginale ten proces i na czym polegaÅ‚ (podaj przynajmniej cztery przykÅ‚ady konkretnych dziaÅ‚aÅ„). ByÅ‚y to (rozpoczÄ™te po rozgromieniu jakobitów pod Culloden w 1746 roku) Highland Clearances i polegaÅ‚y miÄ™dzy innymi na:

- masowych eksmisjach ludnoÅ›ci szkockiej z ziem, na których mieszkaÅ‚a od pokoleÅ„;

- egzekucjach i deportacjach ludzi podejrzewanych o sympatyzowanie z jakobitami;
- zakazaniu posiadania broni (wszystkie miecze musiały zostać zdane);

- zakazaniu ubierania tradycyjnych szkockich strojów (w tym kiltów) i używania wzoru tartanu;

- osłabieniu systemu klanowego;

- zakazaniu mówienia jÄ™zykiem gaelickim;

- zakazaniu udziału w szkockich tradycjach i obrzędach

​

Q     19B:

W Waszych skojarzeniach pojawiÅ‚ siÄ™ kilka dni temu pewien muzyczny instrument, którego dźwiÄ™k jak żaden inny przywodzi nam na myÅ›l rozlegÅ‚e szkockie pagórki i wciÅ›niÄ™te miÄ™dzy nie dÅ‚ugie, wÄ…skie jeziora. Z jakiegoÅ› powodu instrument ten czÄ™sto okreÅ›lany jest innÄ… nazwÄ… - która w rzeczywistoÅ›ci oznacza zupeÅ‚nie inny instrument.

O jakie dwie nazwy chodzi i czym różniÄ… siÄ™ od siebie oba instrumenty? No i który z nich usÅ‚yszymy na edynburskiej ulicy?

O dudy i kobzÄ™. SÄ… to zupeÅ‚nie inne instrumenty, dudy sÄ… instrumentem dÄ™tym, a kobza - strunowym. Szkoci grajÄ… na dudach. 

Q    20A:

Z jednej strony poddawana byÅ‚a Szkocja angielskim represjom w ramach "Highland Clearances", a z drugiej rozpoczynaÅ‚ siÄ™ powoli proces "uromantyczniania" tej krainy - którego Å›lady widzimy aż do dzisiaj.

WiodÄ…cÄ… rolÄ™ odegraÅ‚ tu pewien szkocki pisarz, miÅ‚oÅ›nik folkloru, tradycji i historii swojego kraju.  Zaczęło siÄ™ od tego, że opublikowaÅ‚ on poemat historyczny o piÄ™knej bohaterce ukrywajÄ…cej siÄ™ wraz z ojcem w okolicach pewnego jeziora. Poemat tak zawÅ‚adnÄ…Å‚ wyobraźniÄ… tysiÄ™cy czytelników, że z książkami w rÄ™ce zaczÄ™li pielgrzymować w miejsca, gdzie miaÅ‚y rozgrywać siÄ™ jej romantyczne przygody - wiÄ™c trzeba byÅ‚o wkrótce wybudować tam hotel, by umożliwić pasjonatom swobodne wÄ™drówki jej Å›ladami.

Jak nazywał się pisarz, jaki tytuł miał poemat, jak miała na imię bohaterka i nad jakim jeziorem dzieje się akcja?

Pisarz to Walter Scott, poemat: Lady of the Lake, bohaterka: Ellen Douglas, jezioro: Loch Katrine.

​

Q     20B:

ZadziwiliÅ›cie nas trochÄ™ w momencie, kiedy ponad jedna czwarta z Was wymieniÅ‚a whisky jako skojarzenie ze SzkocjÄ…. Mamy nadziejÄ™, że to skojarzenie czysto teoretyczne! No ale skoro tak Wam siÄ™ kojarzy... Vox populi i tak dalej...

​

Jeżeli jakiÅ› Szkot zapragnÄ…Å‚by napić siÄ™ whisky na skaÅ‚kach, to co wÅ‚aÅ›ciwie by piÅ‚? 
Whisky z kostkami lodu (whisky on the rocks).

A dokąd należałoby się wybrać, żeby skosztować oryginalnej whiskey?

Whisky to napój typowo szkocki, ale kiedy dodamy "e", staje siÄ™ innym napojem, produkowanym nieco inaczej i już nie w Szkocji. OryginalnÄ… whiskey znajdziecie w Irlandii i ewentualnie w USA, choć tam bardziej popularna jest trzecia, typowo amerykaÅ„ska odmiana o nazwie bourbon. 

​

​

​

​

​

Q    21A:

Który Szkot, żyjÄ…cy na przeÅ‚omie XIX i XX wieku dorobiÅ‚ siÄ™ specjalnego, wÅ‚asnego punktu widokowego na Cejlonie? Dla uÅ‚atwienia podpowiemy, że jego nazwisko znajdziecie w każdym markecie, a i pewnie w wiÄ™kszoÅ›ci Waszych kuchni.  To Thomas Lipton, zaÅ‚ożyciel herbacianego imperium.

​

Q     21B:

W sekcji skojarzeÅ„ pora na rozmowÄ™ o haggisie - który wcale nie smakuje tak źle, jak brzmi. Musicie sami skosztować.

Dla szkockiego podniebienia jest natomiast kulinarnym cudem Å›wiata. Pewien szkocki poeta napisaÅ‚ nawet dla niego wiersz!

Który to poeta i w którym zwiÄ…zanym z nim dniu haggis pojawia siÄ™ obowiÄ…zkowo na szkockich stoÅ‚ach?

To Robert (Rabbie) Burns, którego urodziny 25 stycznia Å›wiÄ™tuje siÄ™ w ten sposób.

bottom of page