Q 15A:
A więc - Szkocja w tym tygodniu - od zawsze usiłująca wydostać się spod
angielskich wpÅ‚ywów.
We fragmencie oscarowego filmu sprzed dwudziestu kilku lat gÅ‚ówny bohater zagrzewa szkockie oddziaÅ‚y do walki. OczywiÅ›cie, jak to bywa z hollywoodzkimi produkcjami, prawda historyczna jest tu potraktowana bardzo oglÄ™dnie, ale pewnych rzeczy można siÄ™ jednak z filmu dowiedzieć. No i samo przemówienie jest - musicie przyznać - bardzo dobre. "They may take our lives, but they'll never take our freedom" - aż ciarki przechodzÄ…, kiedy siÄ™ tego sÅ‚ucha, prawda?
Jak nazywamy dziÅ› tÄ™ wojnÄ™, którÄ… toczyli Szkoci na przeÅ‚omie XIII i XIV wieku (Pierwsz szkocka wojna o niepodlegÅ‚ość), przed jakÄ… bitwÄ… zagrzewaÅ‚ do walki swoje niewielkie oddziaÅ‚y bohater filmu (Bitwa pod Stirling Bridge), jaki byÅ‚ jej wynik (zwyciÄ™stwo Szkotów pomimo miażdżącej przewagi Anglików) i kim byÅ‚ ów bohater (William Wallace)?
​
Q 15B:
G​dybyś miał wybrać trzy najbardziej reprezenta-
tywne rzeczy, z którymi najbardziej kojarzy ci siÄ™
dziÅ› Szkocja, co by to byÅ‚o? WyjaÅ›nij swój wybór.
Tu wasze odpowiedzi.
Q 15C:
"Alba gu bràth" to w jÄ™zyku Scottish Gaelic
"Szkocja na zawsze".
Q 16A:
Po dwóch wojnach o niepodlegÅ‚ość udaÅ‚o siÄ™ Szkotom utrzymywać Anglików z dala od siebie przez Å‚adny kawaÅ‚ek czasu. I być może byÅ‚oby tak aż do dzisiaj, gdyby nie pewien angielski król, który postanowiÅ‚ wydać swojÄ… córkÄ™ za szkockiego króla, co - jak siÄ™ okazaÅ‚o - otworzyÅ‚o później Szkotom drogÄ™ do angielskiego tronu.
Który to król angielski wydaÅ‚ córkÄ™ za Szkota i ile lat minęło od tego Å›lubu do szkockiego króla (którego?) na angielskim tronie? Henryk VII Tudor, córkÄ™ MaÅ‚gorzatÄ™ za króla Jakuba IV Szkockiego (w 1503). Unia personalna pomiÄ™dzy królestwami Anglii i Szkocji nastÄ…piÅ‚a dokÅ‚adnie sto lat później, w 1603 roku.
​
Q 16B:
Wielu z was Szkocja kojarzy się oczywiście z potworem z Loch Ness.
Kto jest odpowiedzialny za narodziny tej legendy - czyli kto jako pierwszy ponoć zetknÄ…Å‚ siÄ™ z Nessie oko w oko i jak nazywa siÄ™ miejscowość, która dziÅ› najbardziej korzysta na legendzie jeziora, a to poprzez dynamicznie rozwijajÄ…cÄ… siÄ™ w niej turystykÄ™ "potworowÄ…"?
ByÅ‚ to misjonarz, Å›w.Kolumba, który spotkaÅ‚ siÄ™ z potworem nad brzegami Loch Ness już w 565 roku i wskrzesiÅ‚ zabitego przez niego tubylca. Obecnie najskuteczniejszÄ… i najrozkoszniej kiczowatÄ… turystykÄ™ potworowÄ… prowadzi naszym zdaniem miejscowość Drumnadrochit, leżąca na zachodnim brzegu jeziora. UznawaliÅ›my oczywiÅ›cie i inne odpowiedzi, takie jak najczÄ™stsza z Inverness - ale kiedy pojedziecie do Szkocji, koniecznie zajrzyjcie do Drumnadrochit, a zobaczycie, o co nam chodzi :)
Q 17A:
Unia personalna pomiÄ™dzy AngliÄ… i SzkocjÄ… zostaÅ‚a zawarta, jak wiemy, w 1603 roku, po wstÄ…pieniu na tron Jakuba VI, który zaczÄ…Å‚ panować nad Anglikami jako Jakub I. PrzejÄ™cie tronu nastÄ…piÅ‚o gÅ‚adko, bo jeszcze za życia ciotka Jakuba, bezdzietna królowa Elżbieta, wyznaczyÅ‚a go na swojego nastÄ™pcÄ™. Jednakże lata poprzedzajÄ…ce to wydarzenie i pozostanie w Å‚askach angielskiej ciotki wymagaÅ‚y od Jakuba dokonania pewnego rodzaju wewnÄ™trznej zdrady. Jakiego rodzaju byÅ‚a to zdrada? Jakub I musiaÅ‚ pogodzić siÄ™ z faktem, że Elżbieta I skazaÅ‚a na Å›ciÄ™cie jego matkÄ™, MariÄ™ KrólowÄ… Szkotów (MariÄ™ Stuart). Co wiÄ™cej, musiaÅ‚ okazać Elżbiecie lojalność w obliczu tego wydarzenia.
​
Q 17B:
WidzÄ…c, jak przebiegaÅ‚y wasze szkockie skojarzenia jesteÅ›my pewni, że nie bÄ™dziecie mieli żadnych problemów z odpowiedziÄ… na pytanie, co w widoku oddziaÅ‚ów Williama Wallace'a, czyli Bravehearta, pÄ™dzÄ…cych do bitwy pod Stirling, przyprawia historyków o gigantyczny ból gÅ‚owy.
Podajcie dwie przyczyny tej historycznej migreny - obie widoczne na zdjęciu:
W XIII i XIV wieku, kiedy to toczy siÄ™ akcja filmu, nie byÅ‚o jeszcze kiltów - zostaÅ‚y wprowadzone do użytku dopiero w okolicach XVI/XVII wieku. Szkoci nie malowali też twarzy przed bitwÄ…. W starożytnoÅ›ci malowali twarze Piktowie, stÄ…d to nawiÄ…zanie, z tym, że Szkoci to w zasadzie nie prawdziwi Szkoci (w sensie: potomkowie zamieszkujÄ…cych SzkocjÄ™ Piktów), lecz potomkowie osadników irlandzkich z ledwie niewielkÄ… domieszkÄ… starożytnej piktyjskiej krwi, wiÄ™c nawet nie można tego pomysÅ‚u tÅ‚umaczyć nawiÄ…zaniem do dziedzictwa przodków... Ale na ekranie dobrze wyglÄ…da :D
Q 18A:
Czas przebywania w stanie unii personalnej z AngliÄ… przebiegaÅ‚ w Szkocji caÅ‚kiem spokojnie - aż do czasu, gdy preferencje obu krajów rozeszÅ‚y siÄ™ dramatycznie w nastÄ™pstwie narodzin pewnego królewskiego chÅ‚opczyka. O którego chÅ‚opczyka chodziÅ‚o i dlaczego jego narodziny spowodowaÅ‚y tak ogromny ferment? O syna króla Jakuba II, również Jakuba, którego lojalni wobec Stuartów Szkoci bÄ™dÄ… do dziÅ› nazywać uparcie Jakubem III. Jakub urodziÅ‚ siÄ™, gdy jego przyrodnie siostry byÅ‚y już dorosÅ‚e i starsza z nich, Maria, przygotowywaÅ‚a siÄ™ do objÄ™cia tronu po ojcu jako jego prawowity nastÄ™pca. Niespodziewane narodziny Jakuba zmieniÅ‚y kolejność sukcesji, gdyż to on wÅ‚aÅ›nie, jako chÅ‚opiec, miaÅ‚by zasiąść na
tronie po ojcu.
Ponieważ jednak, w odróżnieniu od sióstr, Jakub miaÅ‚
zostać wychowany na katolika, taka sytuacja nie była do
przyjęcia w protestanckiej Anglii. Nie czekając na
śmierć ojca, Maria i jej mąż, Wilhelm Orański,
przeprowadzili bezkrwawą rewolucję i przejęli
tron jako Maria II i Wilhelm III. Jakub II uciekł
z kraju, a po jego śmierci książę Jakub stał
siÄ™ tzw. Pretendentem - a po tym, jak i jemu
narodził się syn (Karol) - Starszym Pretendentem.
​
Q 18B:
SÅ‚usznie Szkocja wielu z was kojarzy siÄ™ z tartanami.
Każdy klan, a właściwie każdy odłam każdego klanu, ma
swój unikalny wzór tartanu. Który klan może siÄ™
pochwalić tartanem o tym piÄ™knym wzorze? Dla uÅ‚atwienia podpowiemy, że dzieje tego klanu w tragiczny sposób wiążą siÄ™ z poczÄ…tkowÄ… fazÄ… konfliktu wspomnianego w poprzednim pytaniu.
Klan ten to MacDonaldowie z Glencoe. MacDonaldowie, odmówiwszy podpisania przysiÄ™gi
wierności Wilhelmowi III, stali się obiektem okrutnej zemsty, znanej jako Glencoe Massacre.
Q24C:
Obecnie KsiÄ™ciem Walii jest Książę Karol, najstarszy syn i nastÄ™pca Elżbiety II. Kiedy już zostanie kiedyÅ› (miejmy nadziejÄ™, że w odlegÅ‚ej przyszÅ‚oÅ›ci) królem, kto automatycznie na mocy prawa o dziedziczeniu tytuÅ‚u stanie siÄ™ nastÄ™pnym KsiÄ™ciem Walii?
​
Q 19A:
Dwie przyrodnie siostry naszego wczorajszego bohatera mocno dzierżyÅ‚y wÅ‚adzÄ™ i ani myÅ›laÅ‚y dopuÅ›cić malucha do rzÄ…dzenia. WrÄ™cz przeciwnie - doszÅ‚o do jeszcze silniejszego zwiÄ…zania Szkocji z AngliÄ… poprzez zamienienie unii personalnej (dwa królestwa - jeden król) w realnÄ… (jedno królestwo - jeden król), czyli do powstania jednego organizmu paÅ„stwowego o nazwie "Wielka Brytania". Szkotom nie mogÅ‚o podobać siÄ™ to rozwiÄ…zanie - szczególnie wtedy, gdy po bezpotomnej Å›mierci królowej Anny Stuart postanowione zostaÅ‚o przekazanie korony nie nastÄ™pnemu Stuartowi (czyli jej przyrodniemu braciszkowi, dwudziestoszeÅ›cioletniemu wówczas Jakubowi), lecz dalekiemu krewnemu, który nie dość, że byÅ‚ Niemcem, to jeszcze nie znaÅ‚ sÅ‚owa po angielsku... Wielu Szkotów nie pogodziÅ‚o siÄ™ z tÄ… decyzjÄ… i dla nich na zawsze książę Jakub byÅ‚ już królem Jakubem III - na co z kolei nie mogli pozwolić nowi wÅ‚adcy, Hanowerczycy.
​
Po zadaniu lojalnym wobec Jakuba szkockim oddziaÅ‚om ostatecznego ciosu, rozpoczÄ™li Anglicy proces oczyszczania niepokornych terenów.
Jak nazywaÅ‚ siÄ™ w oryginale ten proces i na czym polegaÅ‚ (podaj przynajmniej cztery przykÅ‚ady konkretnych dziaÅ‚aÅ„). ByÅ‚y to (rozpoczÄ™te po rozgromieniu jakobitów pod Culloden w 1746 roku) Highland Clearances i polegaÅ‚y miÄ™dzy innymi na:
- masowych eksmisjach ludnoÅ›ci szkockiej z ziem, na których mieszkaÅ‚a od pokoleÅ„;
- egzekucjach i deportacjach ludzi podejrzewanych o sympatyzowanie z jakobitami;
- zakazaniu posiadania broni (wszystkie miecze musiały zostać zdane);
- zakazaniu ubierania tradycyjnych szkockich strojów (w tym kiltów) i używania wzoru tartanu;
- osłabieniu systemu klanowego;
- zakazaniu mówienia jÄ™zykiem gaelickim;
- zakazaniu udziału w szkockich tradycjach i obrzędach
​
Q 19B:
W Waszych skojarzeniach pojawiÅ‚ siÄ™ kilka dni temu pewien muzyczny instrument, którego dźwiÄ™k jak żaden inny przywodzi nam na myÅ›l rozlegÅ‚e szkockie pagórki i wciÅ›niÄ™te miÄ™dzy nie dÅ‚ugie, wÄ…skie jeziora. Z jakiegoÅ› powodu instrument ten czÄ™sto okreÅ›lany jest innÄ… nazwÄ… - która w rzeczywistoÅ›ci oznacza zupeÅ‚nie inny instrument.
O jakie dwie nazwy chodzi i czym różniÄ… siÄ™ od siebie oba instrumenty? No i który z nich usÅ‚yszymy na edynburskiej ulicy?
O dudy i kobzę. Są to zupełnie inne instrumenty, dudy są instrumentem dętym, a kobza - strunowym. Szkoci grają na dudach.
Q 20A:
Z jednej strony poddawana byÅ‚a Szkocja angielskim represjom w ramach "Highland Clearances", a z drugiej rozpoczynaÅ‚ siÄ™ powoli proces "uromantyczniania" tej krainy - którego Å›lady widzimy aż do dzisiaj.
WiodÄ…cÄ… rolÄ™ odegraÅ‚ tu pewien szkocki pisarz, miÅ‚oÅ›nik folkloru, tradycji i historii swojego kraju. Zaczęło siÄ™ od tego, że opublikowaÅ‚ on poemat historyczny o piÄ™knej bohaterce ukrywajÄ…cej siÄ™ wraz z ojcem w okolicach pewnego jeziora. Poemat tak zawÅ‚adnÄ…Å‚ wyobraźniÄ… tysiÄ™cy czytelników, że z książkami w rÄ™ce zaczÄ™li pielgrzymować w miejsca, gdzie miaÅ‚y rozgrywać siÄ™ jej romantyczne przygody - wiÄ™c trzeba byÅ‚o wkrótce wybudować tam hotel, by umożliwić pasjonatom swobodne wÄ™drówki jej Å›ladami.
Jak nazywał się pisarz, jaki tytuł miał poemat, jak miała na imię bohaterka i nad jakim jeziorem dzieje się akcja?
Pisarz to Walter Scott, poemat: Lady of the Lake, bohaterka: Ellen Douglas, jezioro: Loch Katrine.
​
Q 20B:
Zadziwiliście nas trochę w momencie, kiedy ponad jedna czwarta z Was wymieniła whisky jako skojarzenie ze Szkocją. Mamy nadzieję, że to skojarzenie czysto teoretyczne! No ale skoro tak Wam się kojarzy... Vox populi i tak dalej...
​
Jeżeli jakiś Szkot zapragnąłby napić się whisky na skałkach, to co właściwie by pił?
Whisky z kostkami lodu (whisky on the rocks).
A dokąd należałoby się wybrać, żeby skosztować oryginalnej whiskey?
Whisky to napój typowo szkocki, ale kiedy dodamy "e", staje siÄ™ innym napojem, produkowanym nieco inaczej i już nie w Szkocji. OryginalnÄ… whiskey znajdziecie w Irlandii i ewentualnie w USA, choć tam bardziej popularna jest trzecia, typowo amerykaÅ„ska odmiana o nazwie bourbon.
​
​
​
​
​
Q 21A:
Który Szkot, żyjÄ…cy na przeÅ‚omie XIX i XX wieku dorobiÅ‚ siÄ™ specjalnego, wÅ‚asnego punktu widokowego na Cejlonie? Dla uÅ‚atwienia podpowiemy, że jego nazwisko znajdziecie w każdym markecie, a i pewnie w wiÄ™kszoÅ›ci Waszych kuchni. To Thomas Lipton, zaÅ‚ożyciel herbacianego imperium.
​
Q 21B:
W sekcji skojarzeÅ„ pora na rozmowÄ™ o haggisie - który wcale nie smakuje tak źle, jak brzmi. Musicie sami skosztować.
Dla szkockiego podniebienia jest natomiast kulinarnym cudem świata. Pewien szkocki poeta napisał nawet dla niego wiersz!
Który to poeta i w którym zwiÄ…zanym z nim dniu haggis pojawia siÄ™ obowiÄ…zkowo na szkockich stoÅ‚ach?
To Robert (Rabbie) Burns, którego urodziny 25 stycznia Å›wiÄ™tuje siÄ™ w ten sposób.